Święty Jan Bosko (1815–1888), włoski kapłan i pedagog, zasłynął jako twórca innowacyjnego systemu wychowawczego, który odmienił sposób myślenia o młodzieży, zwłaszcza tej zagrożonej wykluczeniem społecznym. System prewencyjny, który rozwinął i stosował w pracy z młodzieżą, stanowi nie tylko zbiór metod pedagogicznych, ale także wyraz jego głębokiej wiary, miłości do młodych ludzi i przekonania, że każdy człowiek – bez względu na pochodzenie czy problemy – ma w sobie potencjał dobra i świętości.
1. Geneza i kontekst systemu prewencyjnego
Jan Bosko dorastał w trudnych warunkach społecznych i ekonomicznych XIX-wiecznego Piemontu, w czasach gwałtownych przemian industrialnych. Wzrastające ubóstwo, analfabetyzm i brak opieki nad młodzieżą, zwłaszcza osieroconą i opuszczoną, skłoniły go do działania. Jako kapłan spotykał na co dzień młodych chłopców skazanych na samotność, przestępczość i marginalizację. W przeciwieństwie do powszechnie stosowanego wówczas systemu represyjnego, opartego na karze i rygorze, św. Jan Bosko zaproponował podejście oparte na miłości, zaufaniu i profilaktyce.
2. Istota systemu prewencyjnego
System prewencyjny św. Jana Bosko opiera się na trzech filarach: rozumie, religii i miłości wychowawczej. To właśnie te trzy zasady miały zapewniać młodemu człowiekowi wszechstronny rozwój – intelektualny, moralny i duchowy.
a) Rozum
Rozum oznacza stosowanie mądrego, sprawiedliwego i zrozumiałego podejścia do wychowanka. Wychowawca powinien być przewodnikiem, który tłumaczy, a nie rozkazuje; który prowadzi, a nie przymusza. Dla Bosko istotne było, by młody człowiek wiedział, dlaczego dana zasada obowiązuje i jakie są jej konsekwencje – nie przez strach, ale przez zrozumienie. Rozum zakłada też realistyczne podejście do młodzieży – dostrzeganie ich możliwości, ograniczeń i indywidualnych potrzeb.
b) Religia
W centrum systemu prewencyjnego znajduje się głęboka religijność. Jan Bosko wierzył, że prawdziwe wychowanie nie może pomijać wymiaru duchowego. Modlitwa, sakramenty, uczestnictwo w liturgii, a przede wszystkim poznanie i naśladowanie Chrystusa – to elementy, które miały prowadzić młodych do wewnętrznej przemiany i trwałych wartości. Bosko nie narzucał religii, ale ukazywał jej piękno, sens i życiową moc. Wychowanie religijne miało również pomagać w kształtowaniu sumienia i poczucia odpowiedzialności.
c) Miłość wychowawcza
Miłość – u św. Jana Bosko – to nie tylko emocjonalne przywiązanie, ale postawa głębokiego zaangażowania w dobro wychowanka. Wychowawca powinien być obecny w życiu młodzieży, dzielić z nimi codzienność, zainteresowania i problemy. Być „ojcem, bratem i przyjacielem” – tak opisywał rolę wychowawcy Bosko. Miłość wychowawcza zakłada szacunek, cierpliwość i wiarę w dobro młodego człowieka, nawet jeśli ten błądzi.
3. Praktyczne zastosowanie systemu
W praktyce system prewencyjny realizował się w oratoriach, szkołach zawodowych i internatach prowadzonych przez św. Jana Bosko. Oratorium było czymś więcej niż tylko miejscem nauki – to była wspólnota życia, modlitwy, zabawy i pracy. Młodzi chłopcy, często bezdomni lub opuszczeni, znajdowali tam nie tylko schronienie, ale i sens życia.
Ważnym elementem była profilaktyka, czyli zapobieganie sytuacjom, które mogłyby prowadzić młodzież na złą drogę. Chodziło o stworzenie takiego środowiska wychowawczego, w którym młody człowiek czuł się kochany, rozumiany i wspierany, zanim pojawiły się poważne problemy.
4. Rola wychowawcy w systemie prewencyjnym
W systemie Jana Bosko wychowawca nie jest „policjantem” ani „sędzią”, ale przyjacielem i towarzyszem. Kluczowe znaczenie miała obecność wychowawcy wśród młodzieży – wspólne spędzanie czasu, dialog, uważność na potrzeby i sygnały płynące od wychowanka. Bosko mawiał, że „wychowanie jest sprawą serca”, co oznaczało, że bez zaangażowania emocjonalnego i osobistej relacji nie da się skutecznie wychowywać.
5. Aktualność systemu prewencyjnego
Choć od czasów Jana Bosko minęło ponad 150 lat, jego system pozostaje wciąż aktualny. W dobie kryzysu autorytetów, rozbitych rodzin i problemów psychicznych młodzieży, jego podejście – pełne zrozumienia, ciepła i jednocześnie wymagające – może być inspiracją dla współczesnych wychowawców, nauczycieli i rodziców.
Salezjanie – duchowi spadkobiercy św. Jana Bosko – kontynuują jego dzieło na całym świecie, prowadząc szkoły, oratoria, parafie i placówki wychowawcze, w których system prewencyjny jest wciąż żywy i skuteczny.
6. Podsumowanie
System prewencyjny św. Jana Bosko to nie tylko metoda pedagogiczna, ale prawdziwa filozofia wychowania oparta na zaufaniu, miłości i nadziei. Pokazuje, że młody człowiek, nawet najbardziej zagubiony, może się zmienić i osiągnąć świętość, jeśli spotka na swojej drodze kogoś, kto go zrozumie, pokocha i poprowadzi. Wychowanie „prewencyjne” nie jest łatwe – wymaga obecności, cierpliwości i autentycznego zaangażowania. Ale daje owoce, które trwają całe życie.