Dzieciństwo i młodość (1815–1835)
Jan Melchior Bosko (wł. Giovanni Melchiorre Bosco) urodził się 16 sierpnia 1815 roku w Becchi, małej wiosce w pobliżu Castelnuovo d’Asti (obecnie Castelnuovo Don Bosco) w Piemoncie, we Włoszech. Był synem Franciszka Bosko i Małgorzaty Occhieny. Ojciec zmarł, gdy Jan miał zaledwie dwa lata, pozostawiając rodzinę w trudnej sytuacji. Matka, kobieta głęboko religijna i mądra, samotnie wychowywała trzech synów: Antoniego, Józefa i najmłodszego Jana.
Od wczesnych lat Jan wykazywał wielką bystrość umysłu, wrażliwość i duchowość. Pomimo trudnych warunków materialnych miał silne pragnienie nauki i zdobywania wiedzy. Już jako dziecko organizował w swojej wiosce przedstawienia cyrkowe i teatralne dla rówieśników, pod warunkiem, że odmówią z nim modlitwę i wysłuchają kazania – była to jego pierwsza forma katechezy.
W wieku 9 lat Jan przeżył mistyczny sen, który na zawsze ukształtował jego powołanie. Ujrzał w nim chłopców przeklinających i bijących się, a następnie tajemniczego Mężczyznę i Kobietę (których później zidentyfikował jako Jezusa i Maryję), którzy powiedzieli mu:
„Nie przemocą, lecz łagodnością i miłością zdobędziesz ich serca.”
Sen ten stał się proroctwem jego przyszłej misji.
Jan od dziecka musiał pracować fizycznie, aby wspomóc rodzinę. Wykonywał różne zajęcia: był pastuchem, cieślą, krawcem, kucharzem i stolarzem. Mimo to uparcie dążył do zdobycia wykształcenia, często ucząc się samodzielnie nocami. Wreszcie, dzięki pomocy dobroczyńców i wytrwałości, rozpoczął naukę w szkole w Castelnuovo, a później w Chieri.
Droga do kapłaństwa (1835–1841)
W 1835 roku Jan Bosko wstąpił do seminarium duchownego w Chieri, gdzie studiował filozofię i teologię. Dał się poznać jako człowiek pogodny, głęboko religijny, a jednocześnie bardzo towarzyski i radosny. Jego dewizą było:
„Z diabłem się nie gada, z Bogiem się rozmawia, a z ludźmi się żyje.”
Święcenia kapłańskie przyjął 5 czerwca 1841 roku w katedrze w Turynie, mając 26 lat.
Początek działalności wychowawczej (1841–1859)
Po święceniach rozpoczął pracę jako kapelan w schronisku dla dziewcząt prowadzonego przez Małgorzatę Marchionę. Jednocześnie zaczął spotykać się z ubogą młodzieżą uliczną Turynu – chłopcami pracującymi w fabrykach, bezdomnymi, sierotami, a także byłymi więźniami.
W 1841 roku spotkał Bartłomieja Garelliego – biednego chłopca, który nie znał pacierza i został wyrzucony z kościoła. Jan Bosko przygarnął go i rozpoczął z nim indywidualną naukę – to spotkanie uznaje się za początek Oratorium, czyli jego dzieła wychowawczego.
Z czasem grupa chłopców zaczęła się powiększać. Bosko nauczał ich katechizmu, organizował gry, zabawy, a także uczył podstaw zawodu i etyki pracy. Początkowo nie miał własnego miejsca – zmieniał lokalizacje, spotykając się nawet pod mostami. W 1846 roku znalazł stałą siedzibę w dzielnicy Valdocco w Turynie. W tym samym roku przeprowadził się tam z matką, Małgorzatą, która została „mamą” wszystkich chłopców.
Z czasem Oratorium rozwinęło się w internat, szkołę zawodową, a także wspólnotę modlitewną i formacyjną. Jan Bosko łączył nauczanie z opieką duchową, a jego system prewencyjny oparty na rozumie, religii i miłości wychowawczej zyskiwał uznanie i skuteczność.
Założenie zgromadzenia salezjańskiego (1859–1874)
W 1859 roku św. Jan Bosko wraz z 17 młodymi współpracownikami założył Towarzystwo św. Franciszka Salezego (Salezjanie), którego celem była praca wychowawcza i ewangelizacja młodzieży. Patronem zgromadzenia został św. Franciszek Salezy – biskup znany z łagodności i umiłowania ludzi.
W 1872 roku, przy współpracy ze św. Marią Dominiką Mazzarello, założył Zgromadzenie Córek Maryi Wspomożycielki Wiernych, żeńską gałąź rodziny salezjańskiej.
W 1875 roku pierwsi misjonarze salezjańscy wyruszyli do Ameryki Południowej, by nieść pomoc ubogim i opuszczonym dzieciom – tak rozpoczął się światowy wymiar dzieła Bosko.
Ostatnie lata i śmierć (1875–1888)
Ostatnie lata życia św. Jana Bosko były czasem intensywnej pracy, pisania książek, zakładania kolejnych domów salezjańskich i spotkań z papieżami i władcami Europy. Mimo postępującej choroby (cierpiał m.in. na zapalenie oskrzeli i reumatyzm), nie przestawał działać. Mawiał:
„Odpoczniemy w niebie.”
Zmarł w opinii świętości 31 stycznia 1888 roku w Turynie, mając 72 lata. Jego pogrzeb zgromadził tłumy młodzieży, a wieść o jego świętości rozeszła się po całym świecie.
Beatyfikacja i kanonizacja
Św. Jan Bosko został beatyfikowany w 1929 roku przez papieża Piusa XI, a kanonizowany 1 kwietnia 1934 roku – również przez Piusa XI, który za młodu znał go osobiście.
W 1988 roku, z okazji 100-lecia jego śmierci, papież Jan Paweł II ogłosił go Ojcem i Nauczycielem Młodzieży.
Dziedzictwo św. Jana Bosko
Dzieło św. Jana Bosko żyje nadal. Rodzina Salezjańska działa w ponad 130 krajach świata, prowadząc tysiące szkół, oratoriów, ośrodków wychowawczych i parafii. System prewencyjny Jana Bosko wciąż inspiruje pedagogów, wychowawców i rodziców.